1-مقدمه

مناطق ویژه اقتصادی  نقش حیاتی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ارتقای صنایع پیشرفته ایفا می‌کنند. این مناطق نه تنها محیطی برای تولید و صادرات فراهم می‌کنند، بلکه فضایی برای توسعه فناوری و همکاری شرکت‌های تحقیق و توسعه (R&D) ارائه می‌دهند. در این مقاله، نمونه‌هایی از همکاری‌های موفق شرکت‌های R&D و مناطق ویژه اقتصادی در کشورهای مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد.

2- چین: شنژن، مدلی برای هم‌افزایی R&D و مناطق ویژه اقتصادی

منطقه ویژه اقتصادی شنزن یکی از نمونه‌های برجسته و موفق در ادغام فعالیت‌های تحقیق و توسعه (R&D) با رشد اقتصادی است. این منطقه که در سال ۱۹۸۰ به عنوان اولین منطقه ویژه اقتصادی چین تأسیس شد، از یک روستای ماهیگیری به یکی از پیشرفته‌ترین مراکز فناوری جهان تبدیل شده است شنژن، یکی از موفق‌ترین مناطق ویژه اقتصادی جهان، با تمرکز بر فناوری‌های پیشرفته و تحقیق و توسعه، به مرکزی جهانی برای نوآوری تبدیل شده است. شرکت‌های بزرگی همچون هوآوی، DJI  و تنسنت در این منطقه مستقر هستند و با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی محلی همکاری نزدیکی دارند. این همکاری‌ها باعث توسعه فناوری‌هایی همچون اینترنت اشیاء (IoT) و هوش مصنوعی شده است(1).

2-1- ویژگی‌های کلیدی مدل R&D در منطقه ویژه اقتصادی شنزن

2-1-1- حمایت و سیاست‌های دولتی

موفقیت شنزن بر پایه حمایت‌های قوی دولتی بنا شده است. سیاست‌هایی نظیر معافیت‌های مالیاتی، کاهش مقررات و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها محیطی مناسب برای کسب‌وکارها و فعالیت‌های تحقیق و توسعه فراهم کرده است. همچنین دولت با تأکید بر حفاظت از مالکیت فکری (IP)، نوآوری را در شرکت‌های مستقر در منطقه ویژه ترویج می‌‍دهد.

۲-1-2- همکاری دانشگاه و صنعت

شنزن میزبان دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه شنزن و همکاری با مؤسسات برجسته‌ای مانند دانشگاه تسینگهوا است. این دانشگاه‌ها با صنایع در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، رباتیک و بیوتکنولوژی همکاری دارند و تلاش می‌کند از نخبگان و متخصصان و پژوهش‌های مربوطه حمایت کند.

2-1-3- ایجاد مناطق فناوری پیشرفته در مناطق ویژه اقتصادی

منطقه نانشان در شنزن که اغلب به عنوان «سیلیکون ولی چین» شناخته می‌شود، پارک‌های نوآوری مانند پارک صنعتی پیشرفته شنزن را در خود جای داده است. در این مدل، فعالیت‌های تحقیق و توسعه به طور کامل با تولید ادغام شده‌اند. این موضوع، توسعه سریع ایده‌ها و تجاری‌سازی آنها را ممکن کرده است.

2-1-4- اکوسیستم استارتاپی و سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر

شنزن دارای اکوسیستم استارتاپی پویایی است که با سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر حمایت می‌شود. شتاب‌دهنده‌ها و انکوباتورها در این منطقه از کسب‌وکارهای نوپا حمایت می‌کنند و کمک‌های دولتی و سرمایه‌گذاری‌های خصوصی نوآوری را تقویت می‌کنند.

2-1-5-محورهای کلیدی فناوری

منطقه ویژه اقتصادی شنزن بر فناوری‌های پیشرفته زیر تمرکز دارد:

• شبکه‌های 5G و مخابرات: شرکت هواوی، که دفتر مرکزی آن در شنزن قرار دارد، در نوآوری G5 پیشرو است.
• پهپادها و اتوماسیون: شرکت DJI که در حوزه پهپادها پیشگام است، محصولات خود را در چارچوب منطقه ویژه اقتصادی شنزن توسعه داده است.
• فناوری سبز: این منطقه همچنین استفاده از شیوه‌های پایدار و نوآوری در انرژی پاک را ترویج می‌کند.

2-2-تأثیرات و درس‌آموخته‌ها

مدل منطقه ویژه اقتصادی شنزن نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری هدفمند در تحقیق و توسعه و ترویج همکاری صنعت و دانشگاه می‌تواند یک منطقه را به مرکز نوآوری جهانی تبدیل کند. برای مناطقی مانند منطقه ویژه اقتصادی کاشان، اتخاذ مدل شنزن، به ویژه در هم‌سوسازی R&D با نقاط قوت محلی (مانند تولید یا انرژی‌های تجدیدپذیر)، می‌تواند مزایای قابل توجهی به همراه داشته باشد.

3- هند: مناطق فناوری و همکاری R&D

هند با ایجاد مناطق فناوری اطلاعات مانند منطقه فناوری اطلاعات حیدرآباد (HITEC City) توانسته است همکاری‌های موفقی میان شرکت‌های R&D و منطقه ویژه اقتصادی ایجاد کند. شرکت‌های بزرگ مانند مایکروسافت و گوگل در این مناطق دفاتر تحقیقاتی تأسیس کرده‌اند. مزایای مالیاتی و زیرساخت‌های پیشرفته از جمله عواملی هستند که باعث جذب این شرکت‌ها شده‌اند(2).

3-1-تحقیق و توسعه (R&D) در مناطق ویژه اقتصادی هند

هند به‌عنوان یکی از پیشگامان توسعه مناطق ویژه اقتصاد، الگوهای موفقی در زمینه ادغام تحقیق و توسعه (R&D)  با تولید و تجارت ارائه داده است. این کشور با بیش از ۲۶۰ منطقه ویژه اقتصادی فعال، در حوزه‌هایی مانند فناوری اطلاعات، بیوتکنولوژی، داروسازی، و تولید پیشرفته به موفقیت‌های بزرگی دست یافته است.

 3-1-1-مدل منطقه ویژه اقتصادی هند

هند با ایجاد مناطق ویژه اقتصادی پس از سال ۲۰۰۰ میلادی، به‌عنوان راهی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم (FDI)  و تقویت صادرات عمل کرده است. این مدل بر اساس مشوق‌هایی مانند معافیت‌های مالیاتی، کاهش تعرفه‌ها و زیرساخت‌های بهینه طراحی شده است.

3-1-2- همکاری R&D و صنعت

یکی از نمونه‌های برجسته، منطقه ویژه فناوری اطلاعات در بنگلور است. این شهر به‌عنوان «سیلیکون ولی هند» شناخته شده و میزبان شرکت‌های جهانی مانند Infosys، Wipro و IBM است. این شرکت‌ها نه تنها در زمینه خدمات فناوری اطلاعات، بلکه در تحقیق و توسعه نرم‌افزارها، هوش مصنوعی و تحلیل داده‌ها فعالیت دارند.

• پارک‌های فناوری: پارک‌های فناوری مانند Electronic City  در بنگلور، نقش مهمی در اتصال فعالیت‌های تحقیق و توسعه با تولید و صادرات ایفا کرده‌اند.
• همکاری دانشگاه و صنعت: دانشگاه‌های معتبر مانند مؤسسه فناوری هند (IIT) و مراکز تحقیقاتی در شهرهای حیدرآباد و بنگلور به طور مداوم نیروهای متخصص و نتایج تحقیقاتی برای شرکت‌ها فراهم می‌کنند.

3-1-3-مناطق ویژه داروسازی

هند یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان دارو در جهان است و مناطق ویژه‌ای مانند منطقه ویژه اقتصادی حیدرآباد در این بخش فعال هستند. این مناطق بر تحقیق و توسعه فرمول‌های جدید، تولید ژنریک‌ها و همکاری با دانشگاه‌ها تمرکز دارند.

3-1-4- مناطق ویژه در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر

در مناطقی مانند گجرات، تمرکز بر تحقیق و توسعه در زمینه فناوری‌های سبز، از جمله انرژی خورشیدی و بادی است. در همین راستا Gujarat Solar Park  به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پارک‌های انرژی خورشیدی جهان، دارای پروژه‌هایی برای توسعه سلول‌های خورشیدی پیشرفته است.

3-1-5- مشوق‌های دولت هند برای R&D

دولت هند برنامه‌هایی نظیر “Make in India” و “Digital India” را برای تقویت تحقیق و توسعه در مناطق ویژه اقتصادی اجرا کرده است. این سیاست‌ها شامل موارد زیر است:

• تسهیل ثبت پتنت‌ها
• کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری
• ایجاد مراکز نوآوری و شتاب‌دهنده‌ها

3-2-درس‌آموخته‌ها برای منطقه ویژه اقتصادی کاشان

مدل هند نشان می‌دهد تمرکز بر بخش‌های کلیدی، ایجاد پارک‌های فناوری، و ادغام تحقیق و توسعه با تولید محلی می‌تواند موفقیت چشم‌گیری برای مناطق ویژه اقتصادی به همراه داشته باشد. کاشان می‌تواند با الگوگیری از مناطق فناوری اطلاعات هند، زیرساخت‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تسهیل فعالیت‌های تحقیق و توسعه ایجاد کند.

4- مالزی: کلانگ و تأکید بر تحقیق و توسعه در صنایع سبز

در مالزی، مناطق ویژه اقتصادی مانند کلانگ (Klang) با تمرکز بر فناوری‌های پایدار و انرژی‌های تجدیدپذیر، همکاری نزدیکی با مراکز تحقیق و توسعه دارند. این همکاری‌ها نه‌تنها باعث رشد اقتصادی شده‌اند، بلکه به توسعه فناوری‌های سبز کمک کرده‌اند که در خط مقدم توسعه پایدار قرار دارند(3).

5-  اروپا: نقش پارک‌های فناوری در مناطق ویژه اقتصادی

در اروپا، مناطق ویژه اقتصادی مانند “پارک فناوری سوفیا” در بلغارستان به پلتفرمی برای همکاری‌های R&D تبدیل شده‌اند. این منطقه با ارائه زیرساخت‌های پیشرفته، ارتباطات با دانشگاه‌ها و شبکه‌های تحقیقاتی، توانسته است بسیاری از شرکت‌های نوآور را به خود جذب کند(4).

6-درس‌آموخته‌ها برای منطقه ویژه اقتصادی کاشان

منطقه ویژه اقتصادی کاشان می‌تواند از تجربیات جهانی بهره‌برداری کند و همکاری با شرکت‌های تحقیق و توسعه را در اولویت قرار دهد. پیشنهادها شامل موارد زیر است:

• ایجاد زیرساخت‌های فناورانه: فراهم کردن امکانات پیشرفته برای آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی
• تشویق به همکاری دانشگاه‌ها: برقراری ارتباط نزدیک میان دانشگاه کاشان و شرکت‌های مستقر در منطقه ویژه
• ارائه مزایای مالیاتی: تشویق شرکت‌های تحقیقاتی به استقرار در منطقه با تسهیلات مالی و اداری

7- نتیجه‌گیری

تجربیات موفق جهانی نشان می‌دهند همکاری میان شرکت‌های تحقیق و توسعه و مناطق ویژه اقتصادی می‌تواند به رشد صنایع پیشرفته و توسعه پایدار کمک کند. منطقه ویژه اقتصادی کاشان با اتخاذ راهبردهای مشابه می‌تواند به مرکزی نوآورانه و پایدار در ایران تبدیل شود.